Alternatieve muziek (ook alternatieve rock, alt-rock of alternative) is een in de jaren 1980 opgekomen verzamelnaam voor op kunstmuziek georiënteerde popmuziek en meer in het bijzonder rockmuziek, waarbij de kunstzinnige pretenties groter zijn dan de commerciële. Het ging daarbij aanvankelijk om artiesten die in het circuit van kleine zalen populair werden en hun platen meestal op kleine, onafhankelijke platenlabels uitbrachten. De alternatieve rock was een vervolg op de punkrock, soms gecombineerd met folk, reggae en elektronische muziek.
Het genre bestaat uit subgenres die ontstonden uit de independent-muziekscene vanaf de jaren 1980, zoals de grunge, de britpop, de gothic rock en de indiepop. Deze genres worden verenigd door hun collectieve relatie met de punkrockstijl en -ethos, die de grondbeginselen stelde voor de alternatieve muziek in de jaren zeventig. Indertijd werd de term "alternatieve rock" gebruikt voor alles wat invloed had uit de undergroundartiesten in de jaren 1980 en al de muziek die uit de punkrock neerdaalde, punk, new wave en post-punk meegeteld. Terwijl enkele artiesten commercieel succes vergaarden en "mainstream" kritische erkenning kregen, bleven vele alternatieve rockartiesten tijdens de jaren 1980 cultacts die bij "independent labels" zaten en bekend werden via radio airplay op de campus en mond-tot-mondreclame.
Hoewel alternatieve muziek zich hiermee afzette tegen de massacultuur, groeiden veel artiesten die deze muziek maakten uit tot grote sterren. Met de doorbraak van "Nirvana" en de populariteit van de grunge- en de britpopgroepen in de jaren 1990 enterde de alternatieve muziek definitief de muzikale mainstream en werden vele alternatieve bands commercieel succesvol. Sinds het succes van "Nirvana" maar van ook "U2" wordt de term alternatief net als de termen "underground" en "cult" steeds vaker door de gevestigde platenindustrie gebruikt als marketingterm om artiesten met een rebels imago te promoten. Of de geproduceerde muziek ook vernieuwend of tegendraads is, schijnt daarbij minder belangrijk. Tegenwoordig wordt de term "alternative" ook gebruikt als een genre binnen rock en metal, waarbij het refrein meestal harder is dan de strofes.
